Kahve Çekirdeği

Kahve çekirdeği üzerine bu yazımızda yine alışılmışın dışına çıkalım, internette tekrar tekrar önünüze çıkan   ( kirazın içinde sırt sırta iki çekirdek olur,ince bir zar vardır buna silver skin denir vs…) fizyolojik bilgilerden farklı bilgileri bir araya getirelim.

Kahve çekirdeği ve homo sapiens evrimsel gelişimlerine  Afrika`dan başladı.

Arabica kahve çekirdekleri yolculuğuna Etiyopya`nın ormanlarından ve Sudan`ın güneyinden başlarken  bu bölge aynı zamanda ilk insanın dünyayı fetetmek için yolculuğuna başladı yer oldu.

Aslında bugünkü Arabica kahve çekirdeğinin atası olan tür eşsiz ekolojik bölgölerden biri olan Doğu Afrika Rift vadisinin derin ormanlarında bulundu.

Doğu Afrika Rift vadisi Ethiopia`dan başlayıp Kenya, Ruanda , Burundi , Uganda, Tanzanya , Zambiya, Malavi`yi geçerek Mozambik`e ulaşır ve o dünyaca meşhur ,lezzetli ,kaliteli Africa kahve çekirdekleri oluşur.

Robusta kahve çekirdeği ise Arabica`ya göre neredeyse 150 yıl sonra 19.yüzyılın sonunda  yine Afrika kıtasında Kongo Cumhuriyetinde havzasında keşfedilmiştir.

Aşağıdaki kahve soy ağacında Türlerin  dağılımını görebilirsiniz.

Tüm kahve severlerin iyi bildiği  Coffea arabica ( Arabica ) ve Caffea canephora ( Robusta ) dışında  Coffea congensis, Coffea abeokutae, Coffea humilis, Coffea brevipes, Coffea klainii, Coffea togoensis ,Coffea stenophylla, Coffea eugenioides,Coffea kivuensis, coffea oyemensis, Coffee carissoi, Coffea racemose,Coffea salvatrix ve Coffea mufindiensis  gibi türler mevcuttur.

 Coffea arabica türüne geri dönüp bu tür altındaki birkaç çekirdek çeşidine (kültivar) bakalım mı?

Typica: Arabica türü`nün en eski çeşitlerinlerinden,Blue mountain ve Villalabos gibi bugünkü modern çeşitlerin atası olan bu Kültivar çekirdek, kaliteli ama az hasat verir.Bardakta tatlı ve dengeli`dir

Bourbon: Burundi, Rwanda ve Latin Amerikada yetiştirilen, bardakta yüksek gövdeli ve tatlı karaktere sahip kaliteli bir Kültivar.

Gesha/Geisha: Ethiopia`da doğan Panama `da üzerine çalışılılıp geliştirilen alışıla gelmiş bir kültivar olmayan bu çekirdek sıklıkla Orta Amerika`da yetiştirilir, Panamadan geliyor ise pahalı ve özel bir çekirdek Kültivar`ı, Etiyopya`dan geliyorsa pahalı ve özel bir  çekirdek Çeşididir.

 Jackson 2/1257: Afrikada bolca yetiştirilen bu dayanaklı kültivar ,hindistanda keşfedilip 1920 `lerde Kenya ve Tanzanya`da geliştirildi

Maracaturra: Hibrit kültivar olan bu çekirdek genelde Brezilya ve Orta Amerikada yetiştirilir.

Miribizi: Büyük ihtimalle Rwanda`da yetişen en eski kültivar olan bu çekirdek  Burundi de yetiştirilir.Bardakta mükemmel sonuçlar verebilir.

Dikkatinizi çekti mi, bilemiyorum ama Tür (species), Çeşit (variety) ve kültivar (cultivar) kelimelerini dikkatlice kullandım. Her ne kadar aynı anlama geldiği düşünülse de çok ciddi anlam farklılıkları vardır.

Türkçe çevirilerine baktığınızda  Tür = Çeşit `der. sözlüklerde bu açıklamaları rahatlıkla aşağıdaki gibi bulabilirsiniz;

Tür: Ortak bir atadan geldikleri için birbirine benzeyen, kendi aralarında eşleşince nesillerini sürdürebilecek     özellikte yavrular verebilen bireylerin oluşturduğu grup. 

Çeşit: Aynı türe ait bireylere  denir 

İşte işler burada karışmaya başlar.

Peki ya Taxonomy `e ( biyolojinin bitkileri inceleyen ve sınıflandıran bölümü) göre bu tanımlamalar aynı mıdır?

Çeşit yani ingilizce Variety, sözlüklere göre  Tür ( species) `ün altında yer alsa da Taxonomy klasifikasyon systeminin dışında tutulur. Bilim, Çeşit ( variety ) yerine Kültivar (Caltivar) diyerek genetik olarak iyileştirilmiş teknikler kullanılarak üretilen çekirdekleri, tabiyatta iki bitkinin gelişi güzel döllenmesi sonucu oluşan (çeşit)çekirdeklerlerden ayırır.

Yani aslında birçok markanın paketinde tür olarak belirtilen Typica ve Bourbon tür değil, KÜLTİVAR`dır.

Arabica Türünden, Typica Kültivarı, Typica`dan doğal mutasyon ile Bourbon, Kırmızı Bourbon`un                                  mutasyonundan  Caturra , Caturra x Mundo Novo hibrid`inden  Catuai çekirdekleri oluşmuş ve liste uzayıp gidiyor.

-          SL34, Bourbon mutasyonu

-          Jackson 2/1257, Bourbon kültivarı

-          Blue Mountain, Typica mutasyonu`dur

 Hazır yeri gelmişken kısmen yanlış bilinen “ Yüksek rakım çekirdekler “ daha kalitelidir (aromatik anlamda) algısına şimdi sadece Enlem açısından değinelim

Kahve kuşağı tabirini duymuşsunuzdur. Dünya`nın Ekvator`a paralel  olan Yengeç (23,5 derece kuzey) ve Oğlak (23,5 derece güney) dönenceleri  arasında kalan bu kısımında yetişir kahve çekirdekleri. Arabica çekirdekleri için optimal rakım deniz seviyesinden 1000-2000m dir.

Sadece rakım yönünden ele alırsak ,1800m de yetişmiş çekirdek 1500m de yetişmiş çekirdekten daha mı iyidir?

Olabilir ama kesinlikle daha iyidir diyemeyiz.

Her çekirdek için farklı enlem derecelerine  göre optimal rakım, yetişme yüksekliği vardır.

Mesela Typica çekirdeğinin yetiştiği nokta ekvator çizgisine yakın yani 5 derece kuzey 5 derece güney aralığındaki enlemde ise  1600m den yüksek rakım , daha uzak ise (5 – 15 derece kuzey, 5-15 derece güney enlem aralığı), 1300m`den yüksek rakım, daha da uzak ise (15-23,5 derece kuzey 15-23,5 güney enlem aralığında)  1.000m den fazla rakım optimal yetişme yüksekliğidir.

Çekirdeğimiz SL28 veya SL34 ise bu rakamlar sırasıyla 1200 , 900 ve 700m olacaktır.

Yani demek istediğim SL28 çekirdeğimi yetiştirmek için Kenya`da  deniz seviyesinden 1700m yukarıda, Zimbabve`de ise 800m yükseklikte olmam optimal sonuç için yeterli olacaktır.