Global Kahve Pazarı Gerçekten Adil Mi?

Bu sorunun cevabını pandemi öncesi ve sonrası olarak iki farklı bölümde irdelemenin yararlı olacağını düşünüyorum ama öncesinde bazı terimleri açıklığa kavuşturmamız faydalı olacaktır.

“Fair Trade” yani “Adil Ticaret”, bitişik tek bir kelime (FAIRTRADE) olarak yazılırsa WFTO (Dünya Adil Ticaret Örgütü / World Fair Trade Organisation) tarafından denetlenmiş ve sertifikalandırılmış ürün veya üretici anlamına gelir.

Dünya genelinde, hem kahve hem diğer gıda ürünleri için Adil Ticaret kavramı organik ürünler gibi sıkı denetlenmediği için satıcılar bu kavramı istediği gibi kullanmaktadır. Peki bunu nasıl yapıyorlar?

FairTrade yazmak yerine “Fair Trade” ya da “Fairly Traded” yazarak.

Peki bu kandırıldığımız anlamına mı gelir? Bazen evet, bazen hayır.

Mesela Afrikalı üretici sertifikasyon maliyetini karşılayamıyor ve alamıyor ama dünyanın herhangi bir yerindeki kahve kavurucu bu üreticiden kahve borsasının belirlediği fiyattan veya piyasa fiyatından daha yüksek bir bedel ödeyerek alıyor ve tüketiciye sunuyor. İşte bu Fairly Traded (Adilce Ticaret) ya da Fair Trade (Adil Ticaret) ibaresi ile satışa sunuluyorsa bunda hiçbir sakınca veya kandırmaca yok. Ama FairTrade (AdilTicaret) şeklinde lanse edilmiş ise… evet, kandırılıyoruz.

World Fair Trade Organization (Dünya Adil Ticaret Organizasyonu), 100’den fazla ülkede 2 milyondan fazla üretici ve çalışanın ürettiği 30.000’in üzerinde ürünü sertifikalandırmış ve son 7 senede üretici ve çalışanları için 1 milyar 300 milyon Amerikan Doları’ndan fazla ek gelir elde etmelerini sağlamış durumda. Çiftçi ve çalışanlar, elde edilmiş bu gelirin nereye harcanacağına beraber karar veriyor. Genelde üretici, çalışanlar ve aile bireylerinin sağlık, eğitim, barınma ve istihdam sorunlarının giderilmesi için kullanılmış. Ama en ilginç harcama kalemi %12 ile üretici ve çalışanların içinde bulunduğu toplumun ihtiyaçlarının karşılanması. AdilTicaret’in üretici toplumların çalışan–çalışmayan tüm bireylerinin üzerinde etkisi var.

Bu ek gelir nedir derseniz… normal satış fiyatı üzerine eklenmiş Fairtrade Premium (AdilTicaret Primi).

Kahve için 2021 yılı AdilTicaret primi nedir derseniz, şöyle açıklamaya çalışayım…

İlk önce baz fiyatlar tespit edilir. Bu yıl için belirlenmiş, kahve borsasından ve güncel fiyatlardan bağımsız minimum FOB baz fiyatlar:

Arabica Yıkanmış Çekirdek için 3,08 USD/kg

Arabica Naturel Çekirdek için 2,97 USD/kg

Organik Arabica Yıkanmış Çekirdek için 3,74 USD/kg

Organik Arabica Naturel Çekirdek için 3,63 USD/kg

Bu baz fiyatlar üzerine FairTrade Premium / AdilTicaret Primi olan 0,44 USD/kg ekleniyor.

Eğer alıcı ve satıcının anlaştığı fiyat veya borsa fiyatları ya da piyasa fiyatları World Fair Trade Organisation’ın baz fiyatlarından fazla ise o fiyat/fiyatlar baz kabul edilir ve Fairtrade Premium / AdilTicaret Primi eklenir.

Peki… başlığımıza geri dönelim: Her gün içtiğimiz kahvemizin ticareti üretici ve çalışanları için ADİL mi?

2020 senesi için küresel kahve ticaretinin maddi büyüklüğü 466 milyar USD… Bu ticaret içinde yaratılmış Adil Ticaret Primi ise 214 milyon USD idi. Yani içtiğimiz 10.000 fincan kahvenin sadece 4,5 tanesi AdilTicaret’li.

2011’den 2020’ye, yani pandeminin başına kadar AdilTicaret farkındalığı ve yarattığı maddi büyüklük hızla artarken 2020 yılında yarattığı maddi büyüklük 2019’a kıyasla %4,5 azalmış durumda. Üstelik üretim ve tüketim %1,5 büyümüşken.

Bu veri bize maalesef 2021 yılının AdilTicaret’li kahve fincanı açısından daha da kötü sonuçlanacağını gösteriyor.

Pandemi sürecinde %88’lere varan yeşil (ham) çekirdek fiyat artışı, üzerine nakliye ve operasyon maliyetlerindeki çılgın artış da eklenince, ne yazık ki sektörün üreticiye AdilTicaret Primi ödeme şansı kalmıyor.